Mehmet Turan'ın yeni kitabı: Marx'ın Şifresi

Mehmet İnanç Turan’ın yeni çıkan kitabı Marx’ın Şifresi’nin önsözünü okuyucularımızla paylaşıyoruz.


Marx’ın Kapital’i dört cilttir; ama cilt sırasına uygun yazılmamıştır. Kapital’in birinci cildi 1866 – 1867 yıllarında yazılmış ve Marx tarafından 1867’de yayımlanmıştır.

Kapital’in ikinci cildinin ilk taslağı 1865-1867’de kaleme alınmış ve 1879 yılına kadar yeni eklemelerle sürmüştür. (1870 -1879 arasında Kapital II yeniden yazılmıştır.) 1885’te Engels tarafından (Marx’ın ölümünden sonra) yayımlanmıştır.

Kapital’in üçüncü cildinin büyük kısmı 1864 -1865’de yazılmış ve 1894’te Engels tarafından okuyucuya sunulmuştur.

Kapital’in dördüncü cildi (Artı-Değer Teorileri) 1861-1863 yıllarında yazılmış ve ilk kez Kautsky tarafından (Engels’in ölümünden sonra) 1905 -1910’da yayımlanmıştır.

Ayrıca Marx’ın Kapital’in birinci cildine koymayı düşündüğü 1862’de yazılmış Dolaysız Üretimin Sonuçları (Kapital’e ek) ancak 1933’te yayımlanmıştır.

Genel olarak söylersek, Kapital’in yazım sırası dördüncü ciltten birinci cilde doğrudur. (İkinci cildi bu sıralamanın dışında tutmak gerekir.)

*** 

Her kitabın incelediği somut bir konu vardır. Marx Kapital’de kapitalist üretim biçimini inceler ve kapitalizmin yasalarını keşfeder. Bunu da bir burjuva bilimi olan “ekonomi politiğin” eleştirisi üzerinden gerçekleştirir. Kapital’in diğer ismi Ekonomi Politiğin Eleştirisi’dir. Nitekim Kapital’e zemin teşkil eden Grundrisse’nin de diğer adı Ekonomi Politiğin Eleştirisinin Temelleri’dir.

Kapital’i hiç okumamış insan Marx’ın bu büyük eserde geleceğin toplumu olan sosyalizmi (komünizmi) ayrıntılı biçimde sunduğunu düşünebilir. Şüphesiz ki, Marx böyle bir yanlışa düşmez. Marx’ın amacı, burjuva ekonomi politikçilerin sınırlılığını göstererek kapitalizmi bilimsel olarak çözümlemektir. Sosyalizm için yapılan bilimsel öngörüleri Marx bu çözümlemelerden çıkarır; hayallerini bilimsel öngörüyle karıştırmaz.

*** 

Bilim kasası bilgiyle doludur. Ama insan anlayışı bir çırpıda bilgiye ulaşamaz. İnsan önce öğrenmek istediği şeye anlamamakla başlar. Bütün bilimsel çalışmaların sonucunda ortaya çıkan temel fikirler vardır; bu ana düşünceler bilimsel çalışmayı anlamanın şifrelerini oluştururlar. Şifreler anlaşılmazsa bilimsel çalışma anlaşılmaz; bilim kasası açılamaz.

Marx, Kapital’i, insanların anlayamayacağı biçimde düzenlenmiş şifreler olarak yazmadı. Marx’ın amacı, gizli haberleşme imleriyle insanlara seslenmek değildi. Tersine, Kapital’in yaygın biçimde okunmasını, kavranmasını istiyordu. Ne var ki, kapitalizmi bütün yasalarıyla ortaya sermek bilimsel bir çalışmayı gerektiriyordu. Her bilime giriş, bir güçlüğü göze almayı gerektiriyordu. Bilimsel görüşleri anlamak ve anlatmak, zorlu bir emeği dayatıyordu. Marx kendi adına bu emeği ortaya koydu. Okuyucularından da öğrenmeleri için emeklerini kullanmalarını istedi. Marx ile okuyucusunu birbirine bağlayan güçlü bağ, öğrenmek için emek harcamaktı.

Marx’ın Kapital isimli eserinin şifresi aslında kapitalizmin anti-tezi olan bir şifreydi. Bu şifreyi çözen insan, kapitalizmin şifresini çözmüş olacaktı. Yaklaşık olarak yüz kırk yıldır bilim insanları, araştırmacılar, üniversite ekonomistleri, Marx’ın şifresini çözmekle uğraştılar. Şifreyi çözmek isteyenlerden birisi Louis Althusser’di. Kapital’i okudu. Şifreyi çözmek isteyenlere bir tavsiyede bulundu:

“Bizim yalnızlığımız yalnızca onun söyledikleri konusundaki bilgisizliğimizde yatmaktadır. Bizdeki ve onu aştığını düşünen herkesteki bu bilgisizliği suçlamamız gerekiyor.”

Althusser, Kapital’in şifresini bilgisizliğini yenerek çözdü; ama sonra çözdüğünü unuttu. Böyle olsa da, onun tavsiyesi Marx’ın Kapital’inin şifresini çözmek isteyenler için geçerliliğini koruyor.

*** 

Bu kitabın hedefi, Marx’ın dört ciltlik Kapital’inde ortaya koyduğu temel düşünceleri (şifreleri) ortaya çıkarmaktır.  Bu şifreler bilinirse, Kapital’i okuyan bir okuyucu Marx’ı rahat anlayacaktır. Şüphesiz ki, Kapital’i okumuş gibi olmayacaktır; okudukça daha iyi anlayacaktır. Kapitalizmin ayrıntılı eleştirisi şifrelerde değil, Kapital’in içindedir. Şifreler, Kapital’in felsefi-diyalektik anlatımın yerine geçemez.

Bu çalışma olabildiğince basit biçimde yazılmaya çalışılmıştır. Bilimsel bir çalışmanın formüller halinde ifade edilmesi hem bir zayıflığı, hem de bir güçlülüğü içinde taşır. Zayıflığın nedeni dogmatizme kapı açmasıdır. Güçlülüğün nedeni ise öğrenmeyi kolaylaştırmasıdır.

Okuyucu bu tehlikeyi hep aklında tutmalıdır. Dogmatik olmayı ortadan kaldırmanın yolu her seferinde şifreleri pratik hayatla karşılaştırmaktır.

Formüllerle ortaya koyduğumuz Kapital’in şifreleri kapitalizmin işleyişini anlamaya hizmet edebilirse görevini yerine getirmiş demektir. Kapital’in okyanusa benzer düşünce zenginliğinden bir damlayı okuyucuya sunmayı başarmış demektir.

Kapital’in şifreleri ancak Kapital’de dile getirilen düşüncelerin yüzeyidir; giriş kapısıdır. Kapital’in kendisi ise bir bilgi derinliğidir. Kapital’i Kapital’den başka anlatabilecek bir kitap yoktur.